Bài học chuyên sâu số 4#: CAN ĐẢM ĐỂ “DÁM” BỊ GHÉT

Đây là lần thứ 4 mình đọc cuốn sách này. Mỗi lần tinh thần xuống mình lại lôi nó ra đọc. Mỗi lần đọc cảm xúc thật lạ và mãi nó mới ngấm. Con người của mình trước đây chắc cũng giống ai đó, thường than vãn về các mối quan hệ làm mình trở nên mệt mỏi. Người ngoài thì thấy mình nhạt nhẽo và vô nghĩa. Bản thân mình thì thấy bản thân mình kém cỏi so với mọi người. Quá khứ mình cũng chẳng mấy tốt đẹp, đầy những điều buồn đau và nhìn về một tương lai không mấy tươi sáng. Mình lại sống trong một môi trường đòi hỏi những yêu cầu đầy khắc nghiệt và thậm chí những quy chuẩn hết sức phi lý. Mình trở nên bế tắc bởi các thứ bao quanh và càng tồi tệ khi phải sống theo khuôn mẫu của người khác. Và cách giải thoát cho mình là mình dám sống với cá tính, với nhu cầu của mình.

Và “Can đảm để dám bị ghét” của hai tác giả Nhật Bản Kishimi Ichiro và Koga Fumitake sẽ là cánh cửa giúp mình giải quyết những vấn đề khi tinh thần xuống dốc.

Mình bị cuốn hút ngay từ tiêu đề của cuốn sách này. Lúc ấy trong đầu mình đặt ra câu hỏi: Tại sao nhỉ, đâu ai muốn bị ghét đâu?TẠI SAO BẠN CỨ PHẢI SỐNG THEO KHUÔN MẪU NGƯỜI KHÁC ĐẶT RA?

Cuốn sách có quan điểm triết học mới. Cách dẫn dắt của cuốn sách cũng khá khác lạ, cuốn sách trình bày theo lối đối thoại, cách trình bày này khá là hay dưới hình thức một cuộc đối thoại giữa Chàng thanh niên và Triết gia. Cuốn sách trình bày một cách sinh động và hấp dẫn, văn phong cũng vô cùng mới mẻ, hấp dẫn, đem lại sự cuốn hút, không hề nhàm chán đối với mình.

Chàng thanh niên: Tôi xin hỏi lại thầy. Có phải thầy cho rằng thế giới đơn giản đến từng ngóc ngách?
Triết gia: Đúng vậy. Thế giới đơn giản đến khó tin. Đời người cũng vậy.

Nói về nội dung cuốn sách, câu chuyện phải bắt đầu từ việc nhà Triết gia đã tuyên bố rằng “ai trên thế giới cũng có thể sống hạnh phúc”, và chàng trai trẻ không hề cảm thấy hạnh phúc mới tìm đến và tranh luận cho ra nhẽ, chàng trai không hề đồng ý với quan điểm của nhà Triết gia. Cách dẫn dắt chuyển đề của cuốn sách cũng thú vị hơn, từ các vấn đề các ví dụ mà chàng thành niên và nhà Triết gia thảo luận, tác giả luôn đánh võng được sang những khái niệm mới rất ngọt.

Những nét chính trong tư tưởng của nhà tâm lý học Alfred Adler, người được mệnh danh là một trong “ba người khổng lồ của tâm lý học hiện đại”, sánh ngang với Freud và Jung, khiến người đọc có thể so sánh được sự khác nhau giữa hai trường phái Thuyết nguyên nhân theo Freud và Thuyết mục đích theo Adler. Mình rất thích đoạn phân tích là, khác với Freud trong đó thuyết nguyên nhân, có nghĩa là vì những tác động trong quá khứ khiến bạn đưa ra hành động hay quyết định của hiện tại, cho rằng quá khứ và hoàn cảnh là động lực làm nên con người ta của hiện tại. Còn thuyết mục đích thì lại định nghĩa vì bạn đã có mục đích là A thế nên mới hành động là B. Adler chủ trương “CUỘC ĐỜI TA LÀ DO TA LỰA CHỌN“, và tâm lý học Adler được gọi là “tâm lý học của lòng can đảm” về quan điểm: LÀM THẾ NÀO ĐỂ THAY ĐỔI?

Bạn bất hạnh không phải do quá khứ và hoàn cảnh, càng không phải do thiếu năng lực. Bạn chỉ thiếu “can đảm” mà thôi. Nói một cách khác, bạn không đủ “can đảm” để dám hạnh phúc.” […] Bởi can đảm để dám hạnh phúc bao gồm cả “can đảm để dám bị ghét” nữa. […] Chỉ khi dám bị người khác ghét bỏ, chúng ta mới có được tự do, có được hạnh phúc.
Ui mình thấm thía đoạn trên kinh khủng…

Trong cuốn sách, có những triết lý cực hay được nhắc đến, mình tóm lại như thế này:

1. CÁCH SỐNG CỦA BẠN LÀ DO BẠN LỰA CHỌN:

Không liên quan gì đến quá khứ cả thực sự như vậy theo thuyết nguyên nhân, vì quá khứ của anh không tốt thế nên bây giờ anh mới sa ngã, nhưng theo thuyết mục đích của Adler, anh sa ngã vì anh đã thực sự chọn con đường sa ngã, quá khứ của anh chỉ giống như cái cớ anh vịn vào để giải thích cho việc mình bị sa ngã mà thôi.

2. CẬU BẤT HẠNH LÀ BỞI CẬU CHỌN LẤY BẤT HẠNH

Cái này mình ngấm rõ trong quá trình học TOS hoặc IAS của Awareness. Sự thật chỉ là một, bạn nhìn nhận vấn đề nó như thế nào thì nó như thế đó. Quá khứ của bạn xảy ra như thế nào không quan trọng, quan trọng là bạn gán ý nghĩa gì cho quá khứ đó. Một người kinh doanh thô lỗ, gán ý nghĩa lên cho việc đó là một trải nghiệm hay là bài học đáng quý để vực dậy chuyển nó sang ý nghĩa hàm ý tích cực hay gán nó là hố sâu tăm tối khiến anh ta không thể vực dậy nữa, đấy là trách nhiệm của anh ta theo ý nghĩa tiêu cực và anh ta tự chọn.

Nhiều người luôn than rằng tại sao tôi lại bất hạnh như thế này? Nhưng cuộc sống này là của bạn, là do bạn điều khiển. Chỉ là bạn có biết tận dụng và tận hưởng nó hay không mà thôi. Chả ai đem đến bất hạnh cho bạn cả vì làm gì có ai sống cuộc sống của bạn, làm gì có ai lựa chọn cách sống thay bạn. Bạn bất hạnh là do chính bản thân bạn tự lựa chọn lấy.

Ở một giai đoạn nào đó trong cuộc đời, cậu đã chọn “bất hạnh”. Đó không phải là cậu sinh ra trong hoàn cảnh bất hạnh hay rơi vào tình cảnh bất hạnh, mà vì cậu đã cho rằng đối với bản thân mình “bất hạnh” là một dạng “thiện”.

Những câu nói của nhà Triết gia giải đáp những câu hỏi của chàng thanh niên khiến chúng ta có những cái nhìn khách quan hơn về cuộc sống, nhìn bao dung hơn về cuộc đời, đơn giản cách nhìn nhận và cảm nhận

3. CUỘC ĐỜI CẬU ĐƯỢC QUYẾT ĐỊNH “NGAY TẠI ĐÂY, VÀO LÚC NÀY”

Nhà triết gia đã giảng giải cho chàng thanh niên rất nhiều điều triết lý liên quan đến tâm lý học Adler. Đặc biệt là vấn đề thay đổi lối sống. Nhà triết gia nói rằng cậu không thể thay đổi bản thân vì cậu quyết tâm không thay đổi. Và cách để thay đổi lối sống chính là quyết tâm từ bỏ lối sống hiện nay. Hơn thế nữa, nhà Triết gia còn nói về các cái cớ để không từ bỏ lối sống hiện tại, những triết lý không hề sáo rỗng như đem lại những nhận thức mới mẻ hơn cho chính chàng thanh niên.

Dự thi trượt thì cũng phải làm. Như có thể sẽ trưởng thành hơn hoặc có thể sẽ hiểu ra rằng mình cần phải đi theo con đường khác. Dù thế nào cũng có thể tiến lên phía trước. Thay đổi lối sống hiện tại chính là như vậy đó. Nếu cứ mãi không gửi bản thảo dự thi, sẽ chẳng tiến lên được… Cậu không cho rằng cứ đưa đủ các “lý do không thể làm được” để đáp lại một vấn đề đơn giản – một việc cần phải làm là một cách sống khổ sở sao?…

Nhà triết gia còn cho rằng, cuộc đời của chàng thanh niên được quyết định ở chính thời điểm này, chứ không phải là những gì diễn ra ở trong quá khứ, không phải những gì đã xảy ra trước kia. Dù quá khứ có tối tăm đến mức nào chả ảnh hưởng gì đến tương lai cả.

4. MỌI PHIỀN MUỘN ĐỀU BẮT NGUỒN TỪ QUAN HỆ GIỮA NGƯỜI VỚI NGƯỜI

Chàng thanh niên hỏi nhà Triết gia rằng “Để xóa tan phiền muộn thì chỉ có cách sống một mình trong vũ trụ” nghĩa là sao, chẳng phải nếu chỉ sống một mình sẽ lại bị cảm giác cô độc làm cho phiền muộn hay sao? Và nhà Triết gia đáp lại rằng cậu cô độc không phải vì cậu có một mình. Và theo nhà Triết gia nói về Adler cho rằng mọi phiền muộn đều bắt nguồn từ mối quan hệ giữa người với người. Vì những phiền muộn nội tâm không hề tồn tại mà trong bất cứ muộn phiền nào đều mang bóng dáng của người khác. Những muộn phiền này được Adler cho rằng, nếu như thế giới chỉ có chính mình, không có xuất hiện người khác, thì sự phiền muộn cũng sẽ tan biến.

Cô độc không phải vì chỉ có một mình. Cậu cảm thấy mình bị tách biệt, xa lánh khỏi những người xung quanh, khỏi xã hội, cộng đồng, đó mới gọi là cô độc. Chúng ta cần người khác để cảm thấy cô độc. Nghĩa là con người chỉ trở thành “cá nhân” khi đặt vào các mối quan hệ xã hội mà thôi.

5. ĐỜI KHÔNG PHẢI LÀ CUỘC CẠNH TRANH VỚI NGƯỜI KHÁC

Trong mỗi chúng ta, chắc chắn ai cũng có tâm lý, cuộc đời là một sự rượt đuổi, một sự cạnh tranh khốc liệt để chúng ta vươn lên vị trí số một. Nhưng theo Adler, tâm lý không ngừng phấn đấu để bản thân tiến lên thêm một bước, chứ không phải là tâm lý cạnh tranh để vượt lên trên người khác. Nhà triết gia có những câu nói rất ấn tượng và sâu sắc dành cho chàng thanh niên trẻ tuổi

Chàng thanh niên: Ý thầy nói rằng đời không phải là cuộc cạnh tranh?
Triết gia: Đúng vậy. Không cần cạnh tranh với ai cả. Chỉ cần không ngừng tiến lên là được.Tất nhiên cũng không cần so sánh mình với người khác
Chúng ta ai cũng khác nhau. Chẳng có người nào giống hệt người nào về mặt giới tính, tuổi tác, kiến thức, kinh nghiệm , ngoại hình cả. Hãy có cái nhìn tích cực về những điểm khác biệt giữa mình và người khác. Chúng ta không giống nhau nhưng lại bình đẳng với nhau.

6. NGƯỜI NÀO PHÔ TRƯƠNG, KẺ ĐÓ TỰ TI THƯỜNG NHỮNG NGƯỜI PHÔ TRƯƠNG LÀ NHỮNG NGƯỜI HAY SỐNG TRONG QUÁ KHỨ

Những chiến thắng của chính mình, họ hay cần khoe ra cho mọi người biết để chứng tỏ bản thân rất ưu tú, nhưng những người như thế laị hay tự ti và sợ rằng mọi người sẽ nhìn thấy mặt xấu của mình nên mới phải làm thế.

7. PHÂN CHIA NHIỆM VỤ

Giống như việc bạn dắt con ngựa đến một dòng suối, việc uống nước suối hay không là việc của nó, không phải việc của bạn, việc của bạn chỉ là dắt con ngựa đến đó. Giống như trong cuộc sống, mỗi người sẽ có nhiệm vụ riêng của mình, việc bạn định hướng cho con cái nên đi theo con đường nào là việc của bạn, nhưng việc con cái của bạn sẽ chọn con đường nào để đi lại là việc của chúng, mỗi khi chúng ta can thiệp vào công việc của người khác, như thế là chúng ta đang bắt đầu ích kỷ.

8. CUỘC ĐỜI MÌNH LÀ CỦA MÌNH

Nhưng mình không phải trung tâm của thế giới mình nên sống cuộc đời của mình theo cách mà mình mong muốn, người không vì mình trời tru đất diệt, nhưng chúng ta đang sống trong 1 cộng đồng, vì thế đừng ngại lắng nghe ý kiến từ người khác hoặc đưa cho họ những lời khen hoặc động viên khi cần thiết.

9. TỰ DO THỰC SỰ LÀ GÌ ?

Chúng ta nói chúng ta muốn một cuộc sống tự do nhưng bản chất của tự do là gì, thực sự tự do là gì thì lại rất ít người biết. Theo như nhà Triết gia tự do thực sự là đẩy bản thân lăn ngược lên dốc. Hay cụ thể hơn là tự do là bị người khác ghét. Chắc hẳn chúng chả muốn ai ghét mình cả. Chúng ta đều muốn ai cũng sẽ hòa hợp với mình. Nhưng để sống mà không một ai ghét là một cách rất mất tự do. Chúng ta phải xoay sở bản thân chúng ta theo người nọ, theo người kia. Nhiều khi chúng ta cảm thấy thật mệt mỏi khi phải xoay sở như vậy. Nếu muốn được tự do tức là ta không phải xoay sở theo ai cả nghĩa là bị người khác ghét. Cái giá này là cái giá khá đắt chúng ta phải trả để tìm được sự tự do.

Không sợ bị ghét mà cứ tiến lên phía trước. Không sống như hòn đá lăn xuống dốc mà cố gắng leo lên con dốc trước mặt. Đó chính là tự do đối với con người. Nếu trước mặt tôi có hai lựa chọn “cuộc đời được tất cả mọi người yêu mến” và “cuộc đời có những người ghét mình”, tôi sẽ không hề băn khoăn mà chọn cuộc đời sau. Tôi quan tâm tới việc mình như thế nào hơn là mình được mọi người đánh giá ra sao. Cũng có nghĩa là tôi muốn sống tự do.

Bạn bất hạnh không phải do quá khứ và hoàn cảnh, càng không phải do thiếu năng lực. Bạn chỉ thiếu “CAN ĐẢM” mà thôi. Nói một cách khác, bạn không đủ “CAN ĐẢM ĐỂ DÁM HẠNH PHÚC”. Bởi can đảm để dám hạnh phúc bao gồm cả “can đảm để dám bị ghét” nữa. Chỉ khi dám bị người khác ghét bỏ, chúng ta mới có được tự do, có được hạnh phúc.

Lời nói dối cuộc đời lớn nhất
Triết gia: Đâu cần phải có mục tiêu. Bản thân việc sống một cách nghiêm túc “ngay tại đây, vào lúc này” đã là khiêu vũ rồi. Không cần nghiêm trọng hóa mọi chuyện. Đừng nhầm lẫn giữa nghiêm túc với nghiêm trọng.
Chàng thanh niên: Nghiêm túc nhưng không nghiêm trọng ư?
Triết gia: Đúng vậy. Cuộc đời luôn không có gì nghiêm trọng cả. Chỉ cần sống nghiêm túc trong từng khoảnh khắc thì sẽ không có gì khiến ta phải nghiêm trọng hóa cả.
Và hãy nhớ thêm một điều nữa. Khi đứng trên quan điểm “trạng thái hoạt động hiện thực” thì cuộc đời lúc nào cũng trọn vẹn.
Thời khắc quyết định không phải hôm qua, cũng không phải ngày mai mà là “ngay tại đây, vào lúc này”.

Tác giả cũng nêu ra quan điểm về lối sống, cách nhìn nhận thế giới rất khác biệt. Về chuyện mỗi cá nhân cần chấp nhận bản thân, tin tưởng người khác và cống hiến cho cộng đồng. Chung quy lại vẫn là tìm kiếm một nơi “mình thuộc về” để cống hiến. Hạnh phúc chính là “cảm giác cống hiến”!

Ý nghĩa của cuộc đời là điều mà bản thân mỗi người tự mang lại. Cuộc đời nói chung không có ý nghĩa. Tuy nhiên, mình có thể mang lại ý nghĩa cho cuộc đời. Không ai khác ngoài chính mình có thể mang lại ý nghĩa cho cuộc đời mình.

Càng đọc mình càng thấy thấm thía. Dám bị ghét nghĩa là dám chấp nhận việc có những người không cùng quan điểm với mình, có những người không ưa mình. Để đạt được tự do, bạn phải dám bị ghét! Đừng để nhu cầu “được thừa nhận” làm bạn sống theo mong muốn của người khác, sống cuộc đời của người khác.

Yêu thương Tokyo 2020.6.19